دربارۀ ابن زیاد لعنة الله علیه
از کتاب الأعلام نوشتۀ زِرِکلي
در جلد 4 صفحۀ 193

ابن زياد
(28- 67 ه 648- 686 م)
عبيد الله بن زياد بن أبيه:
وال فاتح،
من الشجعان،
جبار،
خطيب.
ولد بالبصرة،
و كان مع والده لما مات بالعراق،
فقصد الشام،
فولاه «عمه معاوية» خراسان (سنة 53 ه)
فتوجه إليها
ثم قطع النهر إلى جبال بخارى على الإبل،
ففتح «راميثن»
و نصف «بيكند».
قال أحد من كانوا معه:
ما رأيت أشد بأسا من عبيد الله؛
لقينا زحف من الترك،
فرأيته يقاتل
فيحمل عليهم
فيطعن فيهم
و يغيب عنا
ثم يرفع
رايته تقطر دما.
و أقام بخراسان سنتين.
و نقله معاوية إلى البصرة،
أميرا عليها (سنة 55 ه)
فقاتل الخوارج
و اشتد عليهم.
و أقرّه يزيد على إمارته (سنة 60 ه)
و كتب إليه:
«بلغني أن الحسين بن عليّ
قد توجه نحو العراق،
فضع المناظر و المسالح
و احترس على الظن،
و خذ على التهمة،
غير أن لا تقاتل إلا من قاتلك
و اكتب إليّ في كل ما يحدث»
فكانت الفاجعة بمقتل الحسين رضي الله عنه في أيامه و على يده.
و لما مات يزيد (سنة 65 ه)
بايع أهل البصرة لعبيد الله.
ثم لم يلبثوا أن وثبوا عليه،
فتنقل مختبئا إلى أن استطاع الإفلات إلى الشام.
و أقام مدة قليلة.
ثم عاد يريد العراق،
فلحق به إبراهيم بن الأشتر في جيش يطلب ثأر الحسين،
فاقتتلا
و تفرق أصحاب عبيد الله،
فقتله ابن الأشتر.
و ذلك في «خازر» من أرض الموصل.
و كان خصوم ابن زياد يدعونه «ابن مرجانة» و هي أمه.

میرداماد

داماد.
(اِخ)
میرداماد
میر محمدباقر
بن میر شمس الدین محمد حسینی استرآبادی
ساکن اصفهان
از علماء به نام امامیه
و از کبار دانشمندان عصر خود بوده است
و سِمَتِ دامادی شاه عباس صفوی داشته
و به همین مناسبت وی را داماد خوانده اند و به میرداماد شهرت دارد.
او راست :
قبسات .
صراط المستقیم .
حبل المتین در حکمت
و شارع النجاة در فقه
و سدرةالمنتهی در تفسیر
و نیز الافق المبین
و شرح مختصر اصول
و نیز حاشیه بر کافی و صحیفة الکاملة
و جز آن از حواشی و رسائل
و نیز از رسائل غریب وی رسالۀ خلعیة است .
میرداماد در نویسندگی سبک خاصی داشته
و از نوشته های بدیع اسلوب وی
نامه ای است که به شیخ بهاءالدین نوشته است .
وفاتشان در قرن 11 ه.ق است . رحمة الله علیه

مدح إمام زین العابدین علیه السّلام

سرودۀ بهاءالدّین عليّ بن عیسی إِربِليّ رحمة الله علیه
متوفّی در قرن هفتم ه.ق در شهر بغداد
در کتاب کشف الغُمّة في معرفة الأئمّة صلوات الله علیهم أجمعین
در جلد دوم صفحۀ صدوپانزده

***

مديح عليّ بن الحسين فريضة           

هاني بن عروة

هانی .
(اِخ)
ابن عروة
بن الفضفاض
بن عمران
الغُظیفی
المرادی .
یکی از اشراف کوفه است
که ابتدا از خواص و ندیمان علی بن ابیطالب بود.
وی کثیر بن شهاب المدحجی والی خراسان را
که متهم به اختلاس اموالی شده
و به کوفه گریخته بود
نزد خود پنهان کرد.
معاویه خلیفۀ اموی هانی را تهدید به قتل کرد.
هانی به مجلس خلیفه وارد شد
و چون خلیفه او را نمی شناخت خود را معرفی کرد.
خلیفه پرسید:
مذحجی کجاست ؟
گفت :
نزد من در میان لشکر تو ای امیرالمؤمنین !
خلیفه وی را مأمور رسیدگی به خیانت مذحجی کرد
و گفت قسمتی ازاموال مسروقه را از او بگیر
و بخشی را به او ببخش .
همچنین هانی مدتی
مسلم بن عقیل رسول حسین بن علی را
درکوفه نزد خود پنهان ساخته بود.
این خبر به عبیدالله بن زیاد
امیر بصره و کوفه
که در اکرام و بزرگ داشت هانی مبالغه میکرد
و نیز مدتها برای یافتن
مسلم بن عقیل تلاش کرده بود، رسید
سخت خشمگین شد
و هانی را بخواند
وسرزنش کرد.
هانی ابتدا انکار
و سپس اعتراف کرد،
اما از تسلیم ابن عقیل به عبیدالله بن زیاد سر باز زد.
و در نتیجه
ابن زیاد مدتی وی را محبوس ساخت
و آخرالامر بکشت
و بر بازار کوفه بیاویخت .
عبدالله بن زبیر اسدی
دربارۀ وی و ابن عقیل قصیده ای دارد
که مطلع آن چنین است :
اذا کنت لاتدرین ما الموت فانظری
الی هانی فی السوق و ابن عقیل
الی بطل قد هشم السیف وجهه
و آخر، یهوی من طمار، قتیل
(از اعلام زرکلی)
(از عقد الفرید)

مسلم بن عقیل

مسلم .
[ م ُ ل ِ ]
(اِخ)
ابن عقیل بن ابی طالب بن عبدالمطلب بن هاشم ،
مقتول به سال ٦٠ ه.ق
از اجلۀ بنی هاشم
و کسی است که سیدالشهداء او را
به لقب ثقه ملقب فرموده .
وی صاحب رأی و علم و شجاعت بوده
و در مکه اقامت داشت .
چون مردم کوفه اطاعت خود را
نسبت به امام حسین (ع) اعلام داشتند،
حسین بن علی (ع) او را روانۀ کوفه ساخت
که به نام آن حضرت از اهالی کوفه بیعت بگیرد
و او از قریب ١٨٠٠٠ تن بیعت گرفت ،
اما یزید، عبیدالله بن زیاد را به حکومت کوفه فرستاد
و عبیدالله مردم را از بیعت حسین (ع) منع
و آنان را متفرق کرد
و مسلم را به شهادت رساند.
مسلم شوی رقیه دختر حضرت علی (ع) است
که مادرش کلبیه بود.
(از اعلام زرکلی و یادداشت مرحوم دهخدا).

الإمام العاشر
الهادي المرشد
عليّ نجل الجواد
نسل المنتجبین

هادي .
از ألقاب امام عليّ النّقيّ (ع) امام دهم است .
تولّدش به روایت أکثر أهل خبر در
نیمه های ماه رجب در سنۀ أربع عشر و مأتین
به مدینة إتّفاق افتاد
و به قولی به سال إثناعشر و مأتین .
مادرش أمّ ولد بود مسماة به سمانة
(و یقال ان أمّه أمّ الفضل بنت المأمون)
و آن جناب در اسم و کنیت با
عليّ المرتضی و عليّ الرّضا یکی بود
و بنابراین او را أبوالحسن ثالث گویند
و ألقاب شریفش
نقيّ
و هادي
و عسکري
و ناصح
و متوکّل
و فتّاح
و مرتضی است
و در أعلام الوری مسطور است که
عالم و طبیب و فقیه و أمین
نیز از جملۀ ألقاب آن جناب است
و إمام أبوالحسن عليّ الهادي
در وقت وفات پدر شش ساله بود
و متوکّل خلیفه در زمان ایالت خویش
یحیی بن هرثمة بن أعین را به مدینة فرستاد
تا آن جانب را به سرّ من رأی
که اکنون به سامرة مشهور است آورد
و هادي بعد از آنکه مدّت
ده سال و چند ماه
آنجا مقیم بود در
ماه جمادی الآخرة
یا رجب
سنۀ أربع و خمسین و مأتین
درگذشت
و در سرایی که به سامرة داشت مدفون شد
به روایت علماء شیعه
المعتز خلیفه آن جناب را زهر داد
و أهل سنّت گویند که
فوتش به مقتضای أجل طبیعی إتّفاق افتاد.
مدّت عمرش به روایت أصحّ
چهل سال
و زمان إمامتش
سی و سه سال و چند ماه
و العلم عندالله.

 دربارۀ خارج شدن
حضرت أباعبدالله علیه السلام
از مدینة
و سپس
از مکة

 و كان خروج الحسين
 من المدينة إلى مكة
 يوم الأحد
 لليلتين بقيتا من رجب
 سنة ستين،
 و دخل مكة
 ليلة الجمعة
 لثلاث مضين من شعبان،
 فأقام بمكة بقية شعبان و رمضان و شوال و القعدة،
 و خرج من مكة
 لثمان مضين من ذي الحجة
 يوم الثلاثاء
 يوم التروية

 ***
 از کتاب معروف
 البدایة و النهایة
 نوشتۀ ابن کثیر متوفّی در قرن 8 ه.ق
 در ج 8 ص 158

 ***

 و كان مخرج الحسين
 من المدينة الى مكة
 يوم الأحد
 لليلتين بقيتا من رجب سنه ستين،
 و دخل مكة
 ليله الجمعه
 لثلاث مضين من شعبان،
 فأقام بمكة شعبان و شهر رمضان و شوالا و ذا القعده،
 ثم خرج منها
 لثمان مضين من ذي الحجه
 يوم الثلاثاء يوم الترويه
 في اليوم الذى خرج فيه مسلم بن عقيل.

 ***

 از کتاب معروف
 تاريخ الرسل و الامم و الملوك
 مشهور به
 تاريخ طبرى‏
 نوشتۀ محمد بن جرير طبرى‏ متوفی در قرن 4 ه.ق
 در ج 5 ص 381

مِنی

 منی .
 [م ِ نا ]
 (اِخ)
 بازاری است در مکۀ معظمه
 که محل قربانی است  .
 (غیاث ) (آنندراج ).
 دهی است به مکه که قربان در آنجای کنند.
 (منتهی الارب ).
 موضعی است به مکه .
 (اقرب الموارد).
 نام جایی است در وادی
 که حجاج در آن فرودآیند
 و در آن رمی جمره کنند.
 (از معجم البلدان )
 دهم روزی از ذی الحجه عید گوسپندکشان
 که حاجیان به منی قربان کنند.
 (التفهیم ص ٢٥٣).
 سنگ رجم را که به منی اندازند از آنجا برگیرند
 و رسم چنان است که
 آن شب یعنی عید آنجا باشند
 و بامداد نماز کنند
 و چون آفتاب طلوع کند به منی روند
 و حاج آنجا قربان کنند
 و مسجدی بزرگ است که آن مسجد را خیف گویند
 و آن روز خطبه و نماز عید کردن به منی رسم نیست
 و مصطفی (ص) نفرموده است .
 روز دهم به منی باشند و سنگ بیندازند.
 (سفرنامۀ ناصرخسرو).

عید قُربان

 قربان .
 [ ق ُ ]
 (اِخ)
 (عید...)
 عید أضحی .
 گوسفندکُشان .
 روز دهم ذیحجّة الحرام است .
 و یکی از روزهای بزرگ و اعیاد باعظمت اسلامی است .
 در این روز حاجیان در «مِنی»، نزدیک مکّه
 گوسفند قربانی کنند.

 کتاب « الإمامة و السّیاسة »
 یکی از معروفترین کتب تاریخ است
 این کتاب را نام دیگری هم هست « تاریخُ الخُلفاء »
 که توسّط شخصی به نام « ابنُ قُتَیبۀ دینَوَريّ »
 متوفّی در قرن 3 ه.ق
 به زبان عربيّ نوشته شده است
 این کتاب تاریخیِ معروف با نام «إمامت و سیاست»
 توسّط آقای «سیّد ناصر طباطبائي»
 به زبان فارسی
 در یک جلد و تقریباً در 400 صفحه ترجمه شده است