مسجد اقصی

مسجد اقصی.
(اِخ)
مسجد الاقصی.
المسجد الاقصی.
اسم بیت المقدس که مسجدی است در شام.
جامعی است در قدس در کنار جامع عمر.
مسجد بیت المقدس.
مزگت بیت المقدس.
جامعی است بزرگ در جنوب قبة الصخرة، ولید بن عبدالملک در فاصلۀ سالهای 705 تا 715 م. آن را بساخت.
از اماکن بسیار مقدس مسلمین است.
دومین مسجد، بعد از مسجد الحرام، نخست داود نبی ساختن آن را آغاز کرد و سلیمان آن رابعنوان یک معبد تکمیل نمود، سپس در طول تاریخ بارها تجدید بنا شد که از آن جمله در عهد عبدالملک بن مروان بود. این مسجد مدتی قبلۀ مسلمین بود و سپس قبله بسمت کعبه تعیین گشت.
ناصرخسرو (درقرن پنجم) مسجد الاقصی را چنین توصیف کرده است: آنجا را عمارتی به تکلف کرده اند و فرشهای پاکیزه افکنده و خادمان جداگانه ایستاده همیشه خدمت آن را کنند، و چون به دیوار جنوبی بازگردی از آن گوشه مقدار دویست گز پوشش نیست و ساحت است و پوشش مسجد بزرگ که مقصوره در او است بر دیوار جنوبی است و غربی. و این پوشش را چهارصد و بیست ارش طول است در صد و پنجاه ارش عرض و دویست و هشتاد ستون رخامی است و بر سر اسطوانه ها طاقی از سنگ در زده و همه سر و تن ستونها منقش است و درزها را به ارزیز گرفته چنانکه محکمتر نتواند بود و میان دو ستون شش گز است همه فرش رخام ملون انداخته و درزها به ارزیز گرفته ومقصوره بر وسط دیوار جنوبی است بسیار بزرگ چنانکه شانزده ستون در آنجاست و قبه ای عظیم بزرگ منقش به مینا ... و در آن جا حصیرهای مغربی انداخته و قندیلها و مسرجها جداجدا به سلسله آویخته است. و محرابی بزرگ ساخته اند همه منقش به مینا و دو جانب محراب دو عمود رخام باشد به رنگ عقیق سرخ ... و بر دست راست محراب معاویه است و بر دست چپ محراب عمر ... و سقف این مسجد به چوب پوشیده است ... بر چهار جانب این پوشش از آن هر شهری از شهرهای شام و عراق صندوقها و مجاوران نشسته ... در اندرون پوشش حوضی است در زمین که چون سرنهاده باشد با زمین مستوی باشد جهت آب تا چون باران آید در آنجا رود ... شهر بیت المقدس بر سر کوهی است و زمین هموار نیست اما مسجد را زمین هموار و مستوی است و از بیرون مسجد به نسبت مواضع هر کجا نشیب است دیوار مسجد بلندتر است ... و هر کجا فراز است دیوار کوتاه تر است ...
مسجد اقصی که از حیث قدمت کمتر از مسجد عمر نیست در همان محوطۀ حرم واقع است. مسجد مزبور در اصل کلیسائی بوده که «ژوستی نین» امپراطور به نام حضرت مریم آن را بنا نمود. مسلمانان طبق دستور خلیفۀ دوم آن را تغییر داده مسجد بنا نمودند. این معبد یک بار بسبب زلزله منهدم شد و در سال 585 م. دوباره آن را ساختند، و تغییر و تبدیلی که در اعصار مختلف در آن پیدا میشد بتدریج صورت بنای اسلامی بخود گرفت و در سال 583 ه.ق. صلاح الدین ایوبی آن را تجدید بنا و مرمت نمود، و قسمت دیگر آن از قبیل دروازه و غیره در قرن نهم هجری ساخته شده است. ستونهای اندرونی مسجد از ابنیۀ مختلف گرفته شده است. طرز طاقنمای مرکزی رومی است و باید در قرن هفتم میلادی ساخته شده باشد. طاقهای آن بیشتر جناقی شکل است. در زمان جنگهای صلیبی نصارا در همین مسجد توقف داشتند حتی دالانی هم که درآن موجود می باشد مخزن اسلحۀ لشکریان آنها بوده است. محراب مسجد مزبور به نقش و نگار بسیار عالی تزیین یافته و کتیبه ای دارد که نشان میدهد صلاح الدین ایوبی در سال 583 ه.ق. این محراب را بنا نموده است و در همین جا یک منبر است از چوب که در آن با عاج و صدف منبت کاری شده که نهایت درجه حیرت انگیز است و از کتیبۀ درون آن معلوم میشود که این منبر در سال 564 ه.ق. ساخته شده و شیشه های پنجره های بالای محراب آن متعلق به قرن دهم هجری است. دو طرف راست و چپ مسجد دو مصلای قدیمی جالب توجهی موجود است که دارای ستونهای مارپیچ و طاقهای جناقی است و آنجا به مقام عُمَر مشهور است و میگویند او در آنجا نماز کرده است، و مصلای دیگری است معروف به مقام حضرت زکریا. (از تمدن اسلام و عرب دکتر گوستاو لوبون).
آیۀ اًسراء در مکانی نازل شد که اکنون بین دیوارهای حرم شریف در قدس محاط است و خداوند آنجا را برای پرستش بندگانش اختصاص داد. آن موقع در آن مکان بنائی معروف به مسجد الاقصی و مسجد صخره یا سایر بناهای موجود در صحن مسجد اقصی وجود نداشت، فقط در آیه از مسجد نام برده شده است زیرا که مکان پرستش و عبادت است لذا خلیفۀ دوم زمانی که در سال 15 هجری به قدس آمد و آنجا را فتح نمود از کعب الاحبار پرسید مسجد کجاست؟ کعب گفت آن را در پشت صخره بنا کن. عمر گفت ای کعب، آن را با یهود مشابه و برابر کردی نه آن را بالای مسجد قرار میدهیم، که امروز به مسجد عمر معروف است سپس با ردا و قبایش خاکها را از صخره بر میداشت و به آنجا انتقال می داد و مسلمانان با او در این عمل شرکت میکردند و ساکنین اردن نیز در نقل بقیۀ آن کمک میکردند. لکن رومیها صخره را مزبله و محل کثافت قرار دادند زیرا آنجا قبلۀ یهود بود.
عبدالملک بن مروان دو مسجد معروف به مسجد اقصی و مسجد صخره را بنا کرد بنابراین اطلاق نام مسجد اقصی به مسجدی که امروزه مشهور است، اصطلاح جدید و تازه ای است و کلیه ٔ مورخین هنگامی که از مسجد اقصی نام میبرند مقصودشان تمام قسمتی است که حصارها و برج و باروها بر مبنای آن استوار است و در آن بابهایی قرار دارد و همان مکانی است که هنگام اسراء و معراج معروف و مشهور بوده است. (از کتاب بیت المقدس در اسلام تألیف معین احمد محمود ترجمۀ علی منتظمی).
این مسجد در تاریخ 30 مرداد 1348 ه.ش. 1969/8/21/ م. دچارآتش سوزی مهیبی شد و قسمتهای زیادی از آن ویران گشت که در سالهای بعد با کمک کشورهای اسلامی جهان (از جمله کشور ایران) به مرمت و بازسازی آن اقدام شد.