اعشی. [ اَ شا ] (ع ص)

شب کور.
آن که شب و روز کم بیند، یا نابینا و منسوب به آن اعشوی.
بمعنی شب کور نیز آمده و آنکه شب و روز کم بیند.
شبکور.
و انثی عشواء.
شبکور.
شبکور نیز آمده است.
آن که شب و روز کم بیند.
و گویند:
آن که در روز بیند و شب نبیند و تأنیث آن عَشواء و منسوب بدان عَشَویّ و ج، عُشی.

قَـلـقَـشَـنـدی.
[ ق َ ق َ ش َ ]
(اِخ)

احمد بن علی بن احمد قاهری.
مورخ و محقق و ادیب.
وی در قلقشنده [قرقشندة] سه فرسنگی قاهره به دنیا آمد و در قاهره پرورش یافت و در همانجا وفات کرد.
او از خاندان علم و دانش بود و در میان پدران و نیاکان وی دانشمندان بزرگی بوده اند.
مهمترین تألیف وی کتاب «صبح الاعشی فی قوانین الانشاء» است.
این کتاب چهارده مجلد است و در فنون بسیاری از تاریخ و ادب و توصیف از شهرها و کشورها بحث میکند و نیز، او راست:

- حلیة الفضل و زینة الکرم فی المفاخرة بین السیف و القلم، این کتاب خطی است.
- قلائد الجمان فی التعریف بقبایل عرب الزمان. این کتاب نیز خطی است.
- نهایة الادب فی معرفة انساب العرب.

وی بسال ٨٢١ ه.ق. وفات کرد.
قلقشندی در شب شنبه دهم جمادی الآخرة در شصت و پنج سالگی وفات کرد.

بُطَین.
[ ب ُ طَ ]
(ع اِ مصغر)

تصغیر بطن.
مصغر بطن.
معنی بطین شکمک بود.
شکم کوچک.

||
منزل دوم از منازل قمر و آن سه کوکب است بر مثال دیگ پایه ها که بر بطنِ حَمَل واقع شده است.
(Batyne).
نام منزل دوم است از منازل قمر و آن سه کوکب است در بطنِ برج حَمَل.
منزلی است از منازل قمر و هو بطنُ الحَمَل.
یکی از منازل قمر که شکم برج حمل است و آن سه ستارۀ خُرد است که بر صورت دیگ پایه ها واقع شده.
به اصطلاح نجوم منزل دویم از منازل قمر که در شکم برج حمل واقع گشته و آن سه ستارۀ خرد است که بر صورت دیگ پایه واقع شده.
نام منزل دوم از منازل قمر و آن سه ستاره باریک است بر شکل مثلث که بر دُم حمل واقع شده.
نام منزل دوم از [ منازل قمر ].
منزلی است از منزلهای ماه.
از ستارگان منازل قمر است و آن تصغیر بطین است و از اینرو مصغر شده است تا فرقی میان آن و بطن الحوت یکی دیگر از منازل قمر باشد و بطین سه ستاره است بشکل دیگ پایه ها یا مثلث شکلی که دیگ را هنگام طبخ بر آن نهند و آن نزدیک بطن الحمل است یکی ستارۀ آن تابان و دو دیگر کم نورند و این دو پس از طلوع ستاره تابان برآیند.
منزل دویم از منازل قمر است از آخر شَرَطَین تا بیست و پنج درجه و چهل و دو دقیقه و پنجاه و یک ثانیه از حَمَل. و علمای احکام او را منزلی سعد شمارند.
سه ستارۀ تاریکند بر شکل مثلثی بر دنبۀ حمل، میان ایشان و میان شرطین مقدار نیزه ای است و ماه گاه گاه او را بپوشاند. و آن منزل دوم از منازل قمر است و رقیب آن ذبانا باشد.

ماه و پروین را نگر در قدّ او
همچنان کز بطن ماهی در بُطَین
سعدی

ثور. [ ث َ ] (ع اِ)

گاو نر.
بَقر.

|| گاو فلک.
گاو گردون.
یکی از صور دوازده گانۀ منطقة البروج میان حَمَل و جوزا و آن چون نیم گاوی تخیّل شده که روی سوی مشرق و پشت به مغرب دارد و یکصد و چهل و یک ستاره بر آن رصد کرده اند و ثریّا و عین الثّور در این صورت باشد و بودن آفتاب در این برج به اردی بهشت (نیسان سریانی) باشد.
رجوع به اردی بهشت شود.
و بیت الشرف ماه در آن است.

|| یکی از دو خانۀ زهره است و خانۀ دیگر آن میزان است.

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ

عَنِ الْخَيْبَرِيِّ

عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ ثُوَيْرٍ

وَ أَبِي سَلَمَةَ السَّرَّاجِ

قَالَا

سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللهِ [الصّادق] ع

وَ هُوَ يَلْعَنُ فِي دُبُرِ كُلِّ مَكْتُوبَةٍ

أَرْبَعَةً مِنَ الرِّجَالِ

وَ أَرْبَعاً مِنَ النِّسَاءِ

فُلَانٌ

وَ فُلَانٌ

وَ فُلَانٌ

وَ مُعَاوِيَةُ

وَ يُسَمِّيهِمْ

وَ فُلَانَةُ

وَ فُلَانَةُ

وَ هِنْدٌ

وَ أُمُّ الْحَكَمِ أُخْتُ مُعَاوِيَة.

تعقیب. [ ت َ ] (ع اِ)
اذکار و اورادی که پس از ادای نماز خوانند.

تعقیبات. [ ت َ ] (ع اِ)
تعقیب های پس از نماز.
جِ تعقیب.

بیعت رضوان:
بیعتی که برخی از صحابه با رسول (ص) کردند در زیر درختی در حدیبیه، و چون مردمان آن درخت را سپس تعظیم کردن گرفتند عُمَر امر به قطع آن کرد تا بت پرستی دیگربار پایه نگیرد، و ناظر بدین بیعت است آیۀ شریفۀ:

لقد رضی الله عن المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة فعلم ما فی قلوبهم فأنزل السکینة علیهم و اثابهم فتحاً قریباً.

به تحقیق خشنود شد خداوند از مؤمنان وقتی که بیعت کردند با تو در زیر آن درخت پس میداند آنچه را در دلهای ایشانست پس فرودآورد آرامش خاطر را بر ایشان و پاداش داد ایشان را فتحی نزدیک.

ناصرخسرو در قصیده ای اشاره به این بیعت دارد و گوید:

آن قوم که در زیر شجربیعت کردند
چون جعفر وسلمان و چو مقداد و چو بوذر

بیعت رضوان یا بیعت شجرة.
بیعت حدیبیه.
بیعت عقبه.

بیعت شجرة:
بیعت کسانی را که در صلح حدیبیه با پیغمبر بیعت کردند بیعت شجری نیز میگویند و اطلاق شجره بمناسبت مکانی بوده است که آنجا ظاهراً درختی خمیده و کهنسال در کنار چشمه ای بوده و در ٩ منزلی مکه در حدیبیه واقع بوده است.
رجوع به حدیبیه شود.

بیعت عام:
بمعنی بیعت شجرة است.
رجوع به سفینةالبحار قمی شود.

بیعت حدیبیه:
حدیبیه نام محلی در نه منزلی مکه بوده است. هنگامی که عثمان برای انجام مذاکرات به مکه رفت این مذاکرات منجر به قراردادی که آن را عهد حدیبیه یا صلح حدیبیه میخوانند شد که به موجب آن مقرر شد که مسلمانان در آن سال (ششم ه.ق.) بدون بجا آوردن حج برگردند و سال دیگر بمکه آیند.
رجوع به حدیبیه شود.

حَمَل (بره)

برجی است در آسمان.
و آن از برج های بهاری است.
ماه اول سال شمسی، بصورت میش نر است صاحب دو شاخ، سر او بطرف مغرب و دم او بطرف مشرق و پشت بشمال و یا بجنوب و متوجه شده است بسوی پشت خود.
روزی که آفتاب در این برج داخل شود همان روز، نوروز است و شرف آفتاب در این برج میشود و مدت ماندن آفتاب در این برج را فروردین گویند و ابتدای بهار از این ماه باشد.
نام صورتی از صورتهای بروج فلکیه و آن را بر صورت بره ای توهّم کرده اند و کواکب آن سیزده است و از جمله شَرَطَین که منزل اول از منازل قمر است.
برج بره.
اول این صورت سرطان است که بمنزلۀ دو شاخ بره است سپس لطین بعد از آن ثریا که چون دنبۀ بره تصویر شده و مجموع این ستارگان را حمل نامند.
نام برج اول از بروج دوازده گانه پس از حوت و پیش از ثور.
و پیش احکامیان این برج بیت الشرف آفتاب است و مطابق است با فروردین.
و روز اول آن عید نوروز یعنی عید اول سال ایرانیان است.

شَرَطان. [ ش َ رَ ] (اِخ)

تثنیۀ شرط.
دو ستاره هستند در برج حَمَل و آن هر دو بر شاخ وی است. و به جانب شمال ستارۀ خُردی است و بعضی عرب این هر سه را منازل قمر گویند و اشراط نامند. (منتهی الارب).
شَرَطان یا شَرَطَین، دو ستارۀ کم نورتر از سه ستارۀ سَرِ حَمَل. و آن منزل اوّل از منازل قمر باشد. اوّلین منزل منازل قمر و آن دو ستاره است بر دو شاخ حَمَل، از منزل اوّل از منازل قمر قبل از بُطَین. (یادداشت مؤلّف).
در یکی از فیشهای مؤلّف به ضمّ «ش» ضبط شده است.
رجوع به شرطین شود.

اُصطُرلابِ کَری. [ اُ طُ ب ِ ک َ را ] (ترکیب اضافی، اِ مرکب)

اصطرلاب الکری.
یکی از اقسام اصطرلاب است. (مفاتیح خوارزمی).
ذات الحلق.
رجوع به ذات الحلق و اسطرلاب شود.