مثنوی معنوی
  سرودۀ جناب جلال الدّین ،
  محمّد بن محمّد بن الحسین
  رحمة الله تعالی علیهم
  ولادت 604 ه.ق در بَلخ
  وفات 672 ه.ق در قونیة

  دفترششم
  در معنيِ حدیثِ

  " موتوا قَبلَ أَن تَموتوا "

  و تفسیرِ بیتِ حکیم سنائی [رحمة الله علیه]

 بِمیر ای دوست پیش از مرگ اگر می زندگی خواهی
كه إدریس از چنین مُردن بهشتی گشت پیش از ما

 رُباعی

 ناکرده دَمی آن چه تو را فرمودند

ترجمۀ بعضی از قسمتهای این متنِ بسیار ارزشمند به صورت آزاد آورده شده و ذرّه ذرّه آورده خواهد شد، امیدوار ست به کارِ خوانندهای که به درد و غمِ دین گرفتار است بیاید

بسم الله الرّحمن الرّحیم
و به نستعین
منهاج السّالکین و معراج الطّالبین
شیخ نجم الدّین کبری
رحمة الله تعالی علیه

حضرت
شیخ العالَم
 سیف الدّین باخَرزی
رحمة الله علیه :

  هرکس که دولتی یافت
  از عزیز داشتِ وقت یافت
  و هر که وقت را عزیز ندانست
  هیچ نیافت.

چون چترِسَنجَری رُخِ بَختم سیاه باد
با فقر اگر کند هوسِ مُلکِ سَنجَرَم

تا یافت جانِ من خبر از مُلکِ نیم شب
صد مُلکِ نیم روز به یک جو نمیخرم

حضرت شیخ العالَم سیف الدّین باخَرزی
رحمة الله علیه
قرن هفتم ه.ق

 السّؤال

 خواجه امام برهان الدّین رویینه گر - رحمه الله -
 قصّه ای مُرافَعَت کرد
 [شکایت نزدحاکم یاقاضی بردن]
 به حضرت شیخ العالَم سیف الدّین باخَرزی [رحمه الله]
 و در آنجا نوشته بود که :
 مدّتی است تا زاویۀ مسجد
 [اطاقی درمسجدیاخانقاه یا جای دیگر
 که به خلوت وریاضت اختصاص داده میشود]
 را زحمت میدهم
 و پیش ازاین وقتها به یک چهلّه مرا بسیار انوار بوده است
 و اکنون از آنها هیچ نمی یابم
 بدان فضلی که آفریدگار با شما کرده است
 طریقِ این بیچاره بنمایید.

الجواب

 شیخ العالَم سیف الدّین باخَرزی [رحمه الله]
 او را از این جواب نوشت که :
 تنهایی اختیارکردن
 و کلمۀ استغفار چند روز وظیفۀ ذکرِ خود ساختن
 و به وقتِ إفطار
 علی الأمر الأوسط لا الجوع المُفرط و لا الشَّبع المُثقل بودن
 و به مکانِ وضو وقت وقت [گاه گاه] غسل کردن
 و ناچیز شناختنِ هر چه
 موصِل [پیونددهنده] نیست به حضرت
 و از بُکاء [گریستن] نصیبی جُستن
 سالک را بر سَرِ انوارِ گمشده باز رساند. بِفَضلِ اللهِ وَ لُطفِه.

*******

ِّ  ... عَن عَبدِ الرَّحمَنِ بنِ الحَجَّاجِ [البَجَليّ] قالَ :

  قالَ لي أَبُو الحَسَنِ الرّضا علیه السّلام :

  " اتَّقِ المُرتَقَى السَّهلَ ؛

  إِذا كانَ مُنحَدَرُهُ  وَعراً. "

  قالَ :

  وَ كانَ أَبُو عَبدِ اللهِ الصّادق علیه السّلام

  يَقولُ :

  " لا تَدَعِ النَّفسَ وَ هَواها.

  فَإِنَّ هَواها في رَداها.

  وَ تَركُ النَّفسِ وَ ما تَهوى ؛

  أَذاها.

  وَ كَفُّ النَّفسِ عَمّا تَهوى ؛

  دَواها. "

حضوری گر همی خواهی از او غائب مشو حافظ

مَتی ما تَلقَ مَن تهوی دَعِ الدُّنیا وَ أَهمِلها

 در لغت نامۀ مرحوم دهخدا آمده است که
 « مَتی » اسم استفهام در زمان است.
 « مَتی » یعنی کی ، چه هنگام.
 
 هر گاه کلمۀ « ما » بر « متی » وارد شد یعنی «متی ما»
 آن وقت این ترکیب به معنای «هرگاه» خواهد بود.
 و در جملۀ شرطیّه به کار میرود.

 کلمۀ « تَلقَ » یک فعل است.
 صیغۀ آن مفرد مذکّر مخاطب است.
 سه حرف اصلی آن «ل ق ی» است.
 این فعل مضارع و معلوم است.
 «لِقاء» یک مصدر است به معنی «دیدار کردن».

 کلمۀ «مَن» یک اسم است به معنی «کسی».

 «تَهوی» یک فعل است در صیغۀ
 مفرد مذکّرمخاطب مضارع معلوم.
 سه حرف اصلیش « ه و ی » است.
 «هَوی» یک مصدر است به معنی «دوست داشتن».

 « دَع » یک فعل أمر است.
 یعنی « دست بردار » ،
 « رو بگردان » ،
 « ترک کن ».
 سه حرف أصلیش « و د ع » است.
 بنابراین « دَعِ الدُّنیا » یعنی
 « از دنیا دست بردار » ،
 « از دنیا  روبگردان » ،
 « دنیا را ترک کن ».

 « أَهمِلها» ،
 « أهمل» یک فعل است.
 « أهمل » یک فعل أمر است.
 حروف أصلیش « ه م ل » است.
 « إهمال » یک مصدر است.
 إهمال یعنی
 چیزی را به خود فروگذاشتن ،
 فروگذاشتن ،
 به خود واگذاشتن یا
 چیزی را رها کردن  و
 آن را به عمد یا نِسیان به کار نبردن ،
 گذاشتن چیزی را و
 آن را به إستعمال ناداشتن .
 ندیده گرفتن.
 بنابراین « أَهمِلها»
 یعنی
 آن را [ دنیــا ] را فروبگذار ورها کن وندیده بگیر.
 به عبارت بهتر
 دنیا را استوار و محکم و سخت نگیر
 یا
 دنیا را عزیز مدان
 یا
 به دنیا إعتماد مکن.

این جهان زندان ، و ما زندانیان
حفره كُن زندان و ، خود را  وارَهان

چیست دنیا ؟  از خُدا غافل بُدَن
نی قُماش  و نُقره  و فرزند  و زَن





 

 

وَ قالوا:«عَليٌّ عَلا» قلتُ:«لا

فَإِنَّ العُلى بِعَليٍّ عَلا»

وَ لكِن أَقولُ كَقَولِ النَّبيِّ

وَ قَد جَمَعَ الخَلقَ كُلَّ المَلا

أَلا اِنَّ مَن كُنتُ مَولاً لَهُ

يُوالي عَليّاً ؛ وَ إِلّا فَلا

صاحِب بن عَبّاد
رحمه الله
قرن 4 ه.ق

حُبُّ عَليٍّ لي أَمَلٌ

وَ مَلجَأي عِندَ الوَجَلِ

إن لَم یَکُن لي مِن عَمَلٍ

فَحُبُّهُ خَیــرُ العَمَلِ

صاحِب بن عَبّاد
رحمه الله
قرن 4 ه.ق