معاویة بن خُدَیج

در لغت نامۀ مرحوم علّامه دهخدا :

معاویة بن خُدَیج
بن جَفنَة بن قَنبَر
سَکوني
کِندی
از صحابۀ حضرت رسول (ص)
و والی مصر بود.
معاویة بن ابی سفیان فرماندهی سپاهی را که
به سوی مصر روانه بود به وی سپرد
و نیز چندین بار عهده دار فرماندهی جنگ مغرب شد.
او را در افریقا آثاری است
از آن جمله است
چاههایی در قَیرَوان که
به چاههای خُدَیج معروف است .
مردی خردمند و دوراندیش و بسیارعلم بود.

***

در کتاب «الإختصاص»
نوشتۀ «شیخ مفید»
متوفّی در 413 ه.ق در شهر بغداد
در صفحۀ 79

... لَمَّا جَاءَ «عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْهِ»
مُصَابُ «مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ»
حَيْثُ قَتَلَهُ «مُعَاوِيَةُ بْنُ خَدِيجٍ السَّكُونِيُّ»
بِمِصْرَ
جَزِعَ عَلَيْهِ
جَزَعاً شَدِيداً ...

***

در کتاب «الأعلام»
نوشتۀ «خیرالدّین زِرِکليّ»
متوفّی در 1396 ه.ق
ج 7 ص 260

مُعَاوِيَة بن حُدَيْج (...- 52 ه ...- 672 م)
معاوية بن حديج
بن جفنة بن قنبر،
أبو نعيم الكِنديّ ثم السَكوني‏ّ ...
كان ممّن شهد حرب «صفّين» في جيش «معاوية ابن أبي سفيان»...

***

عبدالله بن عمر بن خطاب

عبدالله بن عمر بن خطاب
العدوی .
صحابی
و از معززترین خانواده های قریش در جاهلیت بود.
با پدر خود به مدینه هجرت کرد
و در فتح مکه حاضر بود.
مدت ٦ سال در اسلام فتوی داد
پس از قتل عثمان گروهی نزد وی آمدند
که با او به خلافت بیعت کنند نپذیرفت .
وی دوبار در جنگ افریقا شرکت کرد.
نخست به همراهی ابن ابی سرح
و بار دوم با معاویة بن حدیج .
وی به سال ٧٣ ه.ق درگذشت .
او آخرین صحابی است که به مکه درگذشت .
از او٢٦٣٠ حدیث در صحیحین روایت شده است .

عطيّة بن سعد

عَطِيَّة العَوْفي (...- 111 ه
...- 729 م)
عطية بن سعد
بن جنادة
العوفيّ
الجدلي
القيسي
الكوفي،
أبو الحسن:
من رجال الحديث.
كان يعدّ من شيعة أهل الكوفة.
خرج مع ابن الأشعث،
فكتب الحجاج إلى محمد بن القاسم الثقفي:
ادع عطية،
فان سب عليّ بن أبي طالب
و إلا فاضربه 400 سوط
و احلق رأسه و لحيته،
فدعاه
و أقرأه كتاب الحجاج،
فأبى أن يفعل،
فضربه ابن القاسم الأسواط
و حلق رأسه و لحيته.
ثم
لجأ إلى فارس.
و استقر بخراسان بقية أيام الحجاج،
فلما ولي العراق عمر بن هبيرة
أذن له في القدوم
فعاد إلى الكوفة، و توفي بها.
(أنه ولد في أيام علي بن أبي طالب «رضي الله عنه».)

... چون شب فرارسيد و هوا تاريك شد
امام حسين (ع) هم به سوى مكه بيرون شد،
دو خواهرش زينب و ام كلثوم
و برادرزادگانش
و برادرانش ابو بكر جعفر و عباس
و عموم افراد خانواده ‏اش كه در مدينه بودند همراه ايشان رفتند
غير از محمد بن حنفيه كه او در مدينه ماند،
ابن عباس هم چند روز پيش از آن به مكه رفته بود.

در ترجمۀ کتاب الأخبار الطُّوال
نوشتۀ ابو حنيفه احمد بن داود دينورى (متوفّی  282 ه.ق)،
ترجمۀ محمود مهدوى دامغانى‏
در صفحۀ 276

معاویة بن یزید بن معاویة

معاویة بن یزید بن معاویة بن ابی سفیان
مکنی به ابولیلی
و معروف به معاویۀ ثانی
سومین خلیفه از خلفای بنی امیه
(متوفی به سال ٦٤ ه.ق).
وی پس از یزید به خلافت رسید
اما خود را شایستۀ خلافت ندانست
و کناره گیری کرد
و به قولی چهل روز
و به قولی دیگر سه ماه بعد
در بیست و یک سالگی درگذشت .

خالد بن یزید بن معاویة

خالد بن یزید بن معاویة.
وی پسر یزید بن معاویة است .
توضیح آنکه
یزید را سیزده پسر بود:
معاویة،
خالد،
هاشم ،
ابوسفیان ،
عبدالله اکبر.
عبدالله اصغر.
ابوبکر،
عمر،
عقبة،
حرب ،
عبدالرحمن ،
ربیع ،
محمد.
بعد از یزید پسرش معاویة بن یزید چهل روز پادشاهی کرد و بمرد
و خلافت بنام برادرش خالد مقرر گردید.
طبیعت او از حکومت متنفر بود
و به حکمت و علم و صنعت مائل .
لذا از حکومت اجتناب کرد.
وی سرور استادان فن و عالم وقت بود.
اشعار خوب دارد.
در بنی امیه از او عالم تر نبود
و به سبب دانش او
جدش معاویه
با وجود عقل خود
و کودکی او
در امور خطیر از او مشورت خواستی .
در رمضان سنۀ شصت و شش هجری قمری
مروان در مجمعی خالد را گفت :
«اسکت یا ابن البدنة الاست ».
خالد از این حکایت با مادر شکایت کرد
مادرش گفت :
با کس مگوی تا من او را خاموش کنم .
چون مروان پیش زن رسید،
گفت :
خالد شکایت من با تو گفت ؟
زن گفت :
او با عقل تر است که از این انواع گوید.
مروان ایمن شد
چون شب درآمد،
زن بالش در دهان مروان نهاد
و برو نشست تابمرد.
مرحوم بهار درسبک شناسی آرد:
«در اواسط عهد بنی امیه
مسلمین بوسیلۀ علمائی که زبان سریانی و یونانی می دانستند
شروع به استفاده های علمی کردند
و کتبی زیاد از سریانی
و قسمتی هم از یونانی به عربی ترجمه شد
و بزرگترین مردی که از مترجمان مذکور استفاده کرده
و آنان را تشویق می کرد
خالد بن یزید بن معاویة بود».
حاجی خلیفه
صاحب کشف الظنون
کتب زیر را از آن او میداند
فردوس الحکمة فی علم الکیمیاء.
این کتاب منظومه ای است دارای دوهزار و سیصد و پانزده بیت .
کتاب الرحمة،
کتابی است مشتمل بر چهار فصل :
فصل اول :
در معرفت حجر.
فصل دوّم :
در اوزان .
فصل سوم :
در تدبیر.
فصل چهارم :
در خواص .
کتاب مقالتا مریانس الراهب و آن دو رسالۀ بزرگی است در کیمیاء.
کتاب السر البدیع فی فک الرمز المنیع در علم الکاف
و اوّل آن «اعلم ایها ألاخ ...» است .

یزید بن معاویة

یزید بن معاویة بن ابی سفیان ،
نام خلیفۀ دوم
از خلفای اموی .
دوم است از پادشاهان بنی امیه
و مدت سلطنت او سه سال و شش ماه است .
یزید بن معاویة بن ابی سفیان
(٦٤ - ٢٥ه.ق)
معاویه او را در سال ٥٦ هجری به ولایتعهدی برگزید
و خلاصۀ داستان اینکه
در این سال معاویه خواست تا
مغیرة بن شعبه را از حکومت کوفه عزل
و سعید بن عاص را به جای او نصب کند.
مغیره ، آگاه شد
و به شام نزد یزید رفت
و گفت بزرگان اصحاب پیغمبر و اعیان قریش همه مردند
و فرزندان آنان جای ایشان را گرفته اند.
تو از همۀ آنان برتری ،
چرا معاویه برای تو از مردم بیعت نمی گیرد؟
یزید گفت
پنداری که این کار درست شود؟
گفت
آری .
یزید به معاویه خبر برد.
معاویه مغیره را طلبید و گفت
این کار از چه کسی برمی آید
گفت بیعت کوفه را من
و بیعت بصره را زیاد تعهد می کنیم
و چون این دو شهر بیعت کردند کسی مخالفت نخواهد کرد.
معاویه گفت
بر سر کار خود رو!
مغیره پس از بازگشت به کوفه
گروهی از هواخواهان آل امیه را طلبید
و به آنان مالی فراوان داد
و ایشان را به سرکردگی پسر خود نزد معاویه فرستاد
تا از او بخواهند یزید را به ولیعهدی برگزیند.
چون به شام رسیدند معاویه گفت
در این کار شتاب مکنید
و پسر مغیره را گفت
پدرت دین این مردم را به چند خرید؟
گفت
به سی هزار درهم !
گفت
آسان خریده است .
سرانجام بیعت یزید پایان یافت .
چون معاویه درگذشت مردم همگی از یزید اطاعت کردند.
الا چهار تن که بیعت او انکار نمودند:
یکی امام حسین بن علی (ع)
و سه تن دیگر:
عبدالله بن زبیر
و عبدالرحمان بن ابی بکر
و عبدالله بن عمر (رض).
این چهار تن در مدینه بودند.
یزید به ولید بن عتبة نامه کرد که
این چهار تن را بگیر تا با من بیعت کنند
و اگر انکار نمایند همانجا بکش .
حسین بن علی علیه السلام از بیعت یزید سرباز زد
و به مکه
و از آنجا به کوفه رفت
و در کربلا شهید شد.
و این فاجعۀ بزرگ در نخستین سال خلافت یزید روی داد.
سال شصت و سوم از هجرت
مردم مدینه بر یزید شورش کردند
و بنی امیه را از شهر راندند
یزید، مسلم بن عقبه را مأمور سرکوبی این شهر کرد
و او مدینه را ویران و مردم شهر را قتل عام نمود.
و این کشتار زشت در تاریخ اسلام به نام وقعۀ حرّة معروف است .
در سال ٦٤
مسلم بن عقبه را برای محاصرۀ عبدالله بن زبیر به مکه فرستاد
و او منجنیق ها برآورد و کعبه را به آتش و سنگ بست .
یزید در
چهاردهم ربیع الأوّل
سال ٦٤
به سن ٣٨ سالگی درگذشت .
مادر او میسون دختر بجدل بن انیف کلبی است .
وقتی که حضرت حسین و برادران و یارانش را
به امر یزید شهید کردند
و ابن زیاد سر آنان را برای یزید فرستاد،
یزید نخست بسیار شاد شد،
ولی بعد سخت پشیمان شد
به سبب خشم و نفرتی که مردم نسبت به او پیدا کرده بودند.
...

یزید بن ابی سفیان

یزید بن ابی سفیان
قرشی اموی ،
مکنی به ابوخالد،
از صحابه بود
چون بهترین فرد سفیانیان بود به یزیدالخیر معروف گردید.
از مادر از معاویه جدا بود
و مادرش ام الحکم زینب بنت نوفل از بنی کنانه بود.
روز فتح مکه اسلام آورد
و در غزوۀ حنین شرکت کرد.
در عهد خلافت ابوبکر
با عمرو بن عاص و خالد بن ولید ودیگران
در جنگ با رومیان و شکست دادن بدانها شرکت داشت .
در عهد خلیفۀ ثانی نیز چندبار به فرماندهی سپاه اسلام منصوب شد
و به سال ١٩ ه.ق
به مرض طاعون درگذشت .
او برادر معاویۀ خلیفه بود و به سال ١٨ ه.ق درگذشت .

المؤلّفة قلوبهم

و المؤلفة قلوبهم من سادات العرب،
أمر النبيّ صلّى الله عليه و سلم بتألفهم،
و إعطائهم من دارهم،
ليرغبوا في الإسلام،
و هم:
...
و صفوان بن أمية الجمحيّ،...
و معاوية بن أبى سفيان، ...».

أمیّة بن خلف بن وهب

امیة بن خلف بن وهب .
از بزرگان قریش در جاهلیت
و از دشمنان پیغمبر اسلام بود.
در سال دوم هجری
در جنگ بدر کشته شد.