توصیف یزید بن معاویة بن صَخر

در كتاب «الطّبقاتُ الكُبرى»
نوشتۀ «محمّد بن سعد بن مَنیع»
(متوفّی 230 ه.ق)
در جلد 5
در صفحۀ 49
چنین آمده
و این جملات در سال 63 ه.ق در مدینة گفته شده
و مربوط به «واقعۀ حَرّة» میباشد :

... «عبد الله بن حنظلة» ... و قال :
يا قوم
اتقوا الله وحده لا شريك له.
فو الله ما خرجنا على «يزيد»
حتى خفنا أن نرمي بالحجارة من السماء.
إن رجلا
ينكح الأمهات و البنات و الأخوات
و يشرب الخمر
و يدع الصلاة
و الله لو لم يكن معي أحد من الناس
لأبليت لله فيه بلاء حسنا.
فتواثب الناس يومئذ
يبايعون من كل النواحي ...

***

... «عبد الله بن حنظلة» ... و گفت :
اى قوم
از خداى يگانه كه شريكى ندارد بترسيد
و به خدا سوگند
ما بر «يزيد» خروج نكرديم
مگر آنكه ترسيديم به سبب اعمال او از آسمان بر ما سنگ ببارد.
يزيد چنان مردى است كه
با مادر و دختر و خواهر همبستر میـشود
و باده نوشى میـكند
و نماز گزاردن را رها كرده است.
و به خدا سوگند
اگر هيچ كس از مردم با من همراه نباشد
من خود به تنهايى در اين مورد در راه خدا قيام خواهم كرد
مردم از جا برجستند
و از هر سو براى بيعت هجوم آوردند ...

ترجمۀ کتاب «الطّبقات الکُبری»
مترجم «محمود مهدوی دامغانی»
ج 5
ص 186

در آن نَفَس که بميرم در آرزوی تو باشم
بدان اُميد دَهَم جان که خاکِ کوی تو باشم

به وقتِ صُبحِ قيامت که سَر ز خاک برآرم
به گفتگوی تو خيزم، به جستجوی تو باشم

به مَجمَعی که درآيند شاهدانِ دو عالَم
نظر به سوی تو دارم، غُلامِ روی تو باشم

به خوابگاهِ عدم گر هزار سال بِخُسبَم
ز خواب عاقبت آگه، به بوی موی تو باشم

حديثِ روضه نگويم، گُلِ بهشت نبويم
جمالِ حور نجويم، دوان به سوی تو باشم

میِ بهشت ننوشم ز دستِ ساقیِ رضوان
مرا به باده چه حاجت که مستِ روی تو باشم

هزار باديه سهل ست با وجودِ تو رفتن
وگر خِلاف کُنم «سعديا» به سوی تو باشم

 وَ هُوَ آخِرُ دُعَائِهِ (ع)

... وَ هُوَ آخِرُ دُعَائِهِ (ع)
يَوْمَ كُوثِرَ
اللَّهُمَّ مُتَعَالِيَ الْمَكَانِ
عَظِيمَ الْجَبَرُوتِ
شَدِيدَ الْمِحَالِ
غَنِيّاً عَنِ الْخَلَائِقِ
عَرِيضَ الْكِبْرِيَاءِ
قَادِرٌ عَلَى مَا تَشَاءُ
قَرِيبُ الرَّحْمَةِ
صَادِقُ الْوَعْدِ
سَابِقُ النِّعْمَةِ
حَسَنُ الْبَلَاءِ
قَرِيبٌ إِذَا دُعِيتَ
مُحِيطٌ بِمَا خَلَقْتَ
قَابِلُ التَّوْبَةِ لِمَنْ تَابَ إِلَيْكَ
قَادِرٌ عَلَى مَا أَرَدْتَ
وَ مُدْرِكٌ مَا طَلَبْتَ
وَ شَكُورٌ إِذَا شُكِرْتَ
وَ ذَكُورٌ إِذَا ذُكِرْتَ
أَدْعُوكَ مُحْتَاجاً
وَ أَرْغَبُ إِلَيْكَ فَقِيراً
وَ أَفْزَعُ إِلَيْكَ خَائِفاً
وَ أَبْكِي إِلَيْكَ مَكْرُوباً
وَ أَسْتَعِينُ بِكَ ضَعِيفاً
وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ كَافِياً
احْكُمْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ
فَإِنَّهُمْ
غَرُّونَا
وَ خَدَعُونَا
وَ غَدَرُوا بِنَا
وَ قَتَلُونَا
وَ نَحْنُ عِتْرَةُ نَبِيِّكَ
وَ وُلْدُ حَبِيبِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ
الَّذِي اصْطَفَيْتَهُ بِالرِّسَالَةِ
وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَى وَحْيِكَ
فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً
بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ

***

در کتاب مصباح المتهجّد
نوشتۀ شیخ طوسی رحمة الله علیه متوفّی در 460 ه.ق
صفحۀ 827

یومُ الطَّفّ

به روز عاشورا میگویند « یومُ الطَّفّ »
طَفّ
موضعی است نزدیک کوفه
و هر زمین عرب
که مشرف بر زمین آبادان عراق است
و منه حدیث مقتل الحسین رضی الله عنه
انه یُقتل بالطف
و هو موضع بکربلاء
سمی به لأنّه طرف البری یلی الفرات
و کانت تجری یومئذ قریباً منه .
و یاقوت آرد:
طف سرزمینی است از نواحی کوفه
در طریق دشت که قتلگاه
حسین بن علی رضی الله عنه در آن بوده است .
سرزمین مزبور دشتی است نزدیک آبادانی
و در آن چندین چشمه جاری است از قبیل :
صید و قطقطانه و رهیمة و عین جمل و غیره . 
و صاحب عقدالفرید گوید:
حسین رضی الله عنه در
روز جمعه
یوم عاشورا
بسال ٦١ ه.ق
در طف
از سواحل فرات
در موضعی موسوم به کربلا کشته شد.
یکی از شاعران گوید

اَبک حسیناً لیوم مصرعه
بالطف بین الکتائب الخرس
اضحت بنات النبی اذ قتلوا
فی مأتم و السباع فی عرس

***

از لغت نامۀ مرحوم دهخدا

ابومِخنَف لوط بن یحیی

ابومِخنَف
لوط بن یحیی
بن سعید بن مِخنَف بن سلیم
الازدی.
و مخنف بن سلیم
جد ابومخنف از اصحاب علی علیه السلام بود
و از رسول صلوات الله علیه روایت کند.
و ابن الندیم گوید:
به خط احمد بن الحارث الخزاز خواندم که علماء گفته اند که
در اخبار و فتوحات عراق ابومخنف بر دیگران برتری دارد ...
و طبری عمدۀ مطالب کتب او را در تاریخ خود نقل کرده است .
لیکن اصل هیچیک از مؤلفات ابومخنف بدست نیامده است
و کتابها که بدو نسبت کنند مجهول و برساختۀ متأخرین باشد
و یاقوت در معجم الأدباء گوید:
مخنف بن سلیمان
از اصحاب علی علیه السلام بود
و از رسول روایت داشت
و صاحب تصانیف است در فتوح و حروب اسلام .
ویحیی بن معین گوید:
او کوفی است
و حدیث او به چیزی نیست .
وفات او به سال ١٥٧ ه.ق بود.
و محدث استرابادی در منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال گوید:
مردم شیعی را برخلاف اهل سنت بر نقل و روایت وی وثوقی تمام است .
علامۀ حلی گوید:
ابومخنف رضی الله عنه
شیخ من اصحاب الاخبار بالکوفة
و وجههم
و کان یسکن الی ما یرویه .
لکن عامه را بعلت شیعی بودن ابومخنف بر روایات وی اعتمادی نیست .
فیروزآبادی گوید:
لوط بن یحیی
اخباری شیعی
تألف من نقله السیر، متروک .
و دارقطنی گوید:
اخباريّ ضعیف .
و مجلسی در بحار وی را از علمای جماعت گمان برده است
و بی شک بر اصلی نیست .
و ابوعمر کشی
ابومخنف را از اصحاب امیرالمؤمنین علی علیه السلام گفته است
و آن نیز براساسی نباشد
چنانکه شیخ ابوجعفر طوسی در رجال خود گوید:
و عندی انّ هذا غلط
لانّ لوط بن یحیی لم یلق امیرالمؤمنین
و کان ابوه یحیی من اصحابه .
و آنچه متفق علیه خاصه است این است که
ابومخنف از اصحاب ابوعبدالله جعفر بن محمد الصادق بوده .
و نجاشی گوید:
گروهی گفته اند که
ابومخنف از اصحاب ابوجعفر محمد بن علی الباقر علیه السلام است
و آن درست نباشد.
و بعضی گفته اند که
جدّ اعلای وی مخنف نیز
درک خدمت علی بن ابیطالب علیه السلام کرده
و در خلافت آن حضرت حکومت اصفهان داشته است ...
و ابن الندیم کتب ذیل را بدو نسبت کند:
... مقتل الحسین علیه السّلام ...

***

از لغت نامۀ علّامه عليّ أکبر دهخدا رحمة الله علیه

***

به کتابی که در آن شرح قتل حسین بن علی (ع) کنند
و کتابی که دربارۀ واقعۀ کربلا تألیف شده باشد میگویند«مَقتل».
در حال حاضر کتاب «مقتل الحسین» نوشتۀ «أبومِخنَف»
قدیمیترین مقتل محسوب میشود.

لا ذَعَـرَتِ السَّوامُ في فَـلَقِ الصُّبحِ

عن «أبي سعید [کیسان] المَقبُريّ»،
قال :
نظرت الى «الحسين»
داخلا «مسجد المدينة» ...
و هو يتمثّل بقول
«[یزید] ابن مُفَرِّغ [الحمیريّ]»:

لا ذَعَـرَتِ السَّوامُ في فَـلَقِ الصُّبـحِ
مُـــغــيـــراً وَ لا دُعـيـتُ يَـــزيـــداً

يَـومَ أُعـطـى مِـنَ الـمَهابةِ ضَـيـماً
وَ الـمَنايـا یَـرصُـدنَـنـي أَن أَحـيـداً

قال :
فقلت في نفسي :
و الله ما تمثّل بهذين البيتين
الّا لشي‏ءٍ يريد،
قال:
فما مكث الّا يومين
حتّى بلغنى انّه سار الى «مكّة».

***

تاريخ ‏الطّبريّ
ج‏ 5
ص 342
أبو جعفر محمّد بن جرير الطّبريّ
متوفّی در 310 ه.ق 

دربارۀ کوفة

... فخلف «عمرو بن مالك»
بـ« جلولاء»
«جرير بن عبد الله البجلي»
في اربعه آلاف فارس مسلحه بها،
ليردوا «العجم» عن نفوذها الى ما يلى «العراق»،
و سار ببقية المسلمين
حتى وافى «سعد بن ابى وقاص»،
و هو مقيم بـ«المدائن»،
فارتحل «سعد» بالناس
حتى ورد «الكوفه»،
و كتب الى «عمر -رضى الله عنه-» بالفتح،
و اقام «سعدا» أميرا على «الكوفه» و جميع «السواد»
ثلاث سنين و نصفا،
ثم عزله «عمر»،
و ولى مكانه «عمار بن ياسر» على الحرب،
و «عبد الله بن مسعود» على القضاء،
و «عمرو بن حنيف» على الخراج.

***

الأخبار الطُّوال
ص 129
نوشتۀ «أبوحنيفة أحمد بن داود الدّينَوَريّ»
متوفّی در سال 282 ه.ق

مثلي لا يبايع لمثله

... مثلي لا يبايع لمثله‏

در کتاب «الفتوح»
نوشتۀ «ابن أعثم کوفيّ»
متوفّی در سال 314 ه.ق
در جلد 5
صفحۀ 14

مِثْلِي لَا يُبَايِعُ لِمِثْلَهِ

مِثْلِي لَا يُبَايِعُ لِمِثْلَهِ

یعنی :
انسانی مانند من با کسی مانند او بیعت نمیکند.
یکی از عباراتی که حضرت أباعبدالله علیه السّلام فرمودند و خطابشان به ولید بن عُتبة بن أبي سفیان
و مروان بن حَکَم بن أبي العاص بود.
و حضرت هنوز در مدینة تشریف داشتند.
حضرت فرمودند :
... انسانی مانند من با کسی مانند یزید بیعت نمیکند.

در کتابی به نام «مُثیرُ الأَحزان» در صفحۀ 24
نوشتۀ «ابن نَما حِلّيّ» متوفّی در 645 ه.ق رحمة الله علیه